Kültür-Sanat
Kar Küresinin, Tıp Aletinden Hatıra Nesnesine Uzanan Ortaya Çıkış Hikâyesi: Bir Tesadüfün Dünyaya Bıraktığı Miras
Kar küresi bugün vitrinlerde, hediyelik eşya dükkânlarında ve koleksiyonerlerin raflarında gördüğümüz sevimli, nostaljik bir obje olabilir; ancak bu büyülü nesnenin ortaya çıkışı aslında tamamen tesadüf, hatta tıp dünyasına yapılmış bir katkı arayışının beklenmedik sonucudur. 1900’lerin başında Viyana’da küçük bir atölyede başlayan bu hikâye, zamanla dünyanın dört bir yanında milyonların sevdiği bir hatıra nesnesine dönüştü. Bugün kar küresi dediğimiz o cam kürelerin içinde saklı küçük dünyaların nasıl ortaya çıktığını bilmek, aslında insan yaratıcılığının ne kadar sürprizli olduğunu bir kez daha gösteriyor.
Tıp İçin Yapılan Bir Deneme, Kar Küresinin İlk Tohumunu Attı
1900’lerin başında Erwin Perzy, cerrahlar için özel tıbbi aletler üreten bir ustaydı. Doktorlar, ameliyathanelerde kullandıkları lambaların yeterli olmadığını, ışığın zayıf kaldığını ve operasyonların bu nedenle zorlaştığını söylüyordu. Perzy’den istenen şey basitti: ışığı daha güçlü hale getirecek bir yöntem geliştirmek.
Perzy bunun üzerine ayakkabı tamircilerinin yıllardır kullandığı bir yöntemi denemeye karar verdi. Ayakkabıcılar, mum alevini büyütmek için önüne suyla dolu cam bir küre koyardı. Perzy de bu yöntemi ameliyathane ışığına uyarlamak istedi. Kürenin içine ışığı yansıtacak metal parçacıkları koydu fakat hiçbiri yüzeyde kalmadı, dibe çöktüler. Deneme başarısız görünüyordu.
Fakat Perzy’nin merakı bir kez ateşlenmişti. Bu kez kürenin içine irmik taneleri ekledi. Taneler suda yavaşça dolaşıyor, ışık vurduğunda havada süzülüyormuş gibi görünüyordu. Ortaya çıkan efekt, adeta düşen kar tanelerini andıran büyüleyici bir manzaraydı. Perzy bu manzaraya hayran kaldı.
Ve işte tam o anda, kar küresi tarih sahnesine çıkmaya hazırlanıyordu.
İlk Kar Küresi: Bir Kilise Maketinin Tesadüfi Doğuşu
Perzy, bu ilginç kar efektini daha estetik kılmak için kürenin içine küçük bir obje yerleştirmeye karar verdi. Daha önce hobi olarak yaptığı Mariazell Bazilikası’nın minyatür bir modelini küreye ekledi. Küreyi salladığında irmik taneleri kar gibi düşüyor, kilisenin etrafında büyülü bir atmosfer oluşturuyordu.
Bu görüntü hem Perzy’yi hem de atölyeyi gören herkesi büyüledi. Ortaya çıkan nesne o kadar özgündü ki, Perzy kısa sürede “içi kar efekti olan cam küre” için patent başvurusunda bulundu. Ve böylece ilk resmi kar küresi tarihe geçti.
Bir tıbbi yenilik arayışından doğan bu objenin kısa sürede bir hatıra nesnesine dönüşeceğini kimse tahmin etmiyordu.
Paris Dünya Fuarı ile Gelen Alternatif Bir Tarih Notu
Burada küçük bir tarih parantezi açmak önemli. Aslında 1878 Paris Dünya Fuarı’nda bir cam firması, içi su dolu kağıt ağırlığı olarak tasarlanmış küreler sergilemişti. Bu kürelerin içinde minik bir adam figürü ve ters çevrildiğinde kar gibi hareket eden tozlar vardı. Yani kar küresi fikri, Perzy’den önce de ortaya çıkmış olabilir. Ancak ortada ne patent vardı ne sistemli bir üretim. Ayrıca Perzy’nin bu çalışmalardan haberi de yoktu.
Bu nedenle bugün bildiğimiz kültürünün gerçek kurucusu sayılan kişi hâlâ Erwin Perzy’dir.

Perzy Ailesinin Atölyesi: Bir Nesilden Diğerine Aktarılan Sihir
Perzy, kardeşiyle birlikte 1900’lerin başında Viyana’da küçük bir üretim atölyesi kurdu. Bugün hâlâ aynı aile tarafından işletilen bu yerin adı Original Wiener Schneekugelmanufaktur, yani “Orijinal Viyana Kar Küresi Fabrikası”.
Bu atölyede üretilen her kar küresi el yapımıdır:
- Küçük figürler elle boyanır.
- Kar efektinde kullanılan karışım özel bir formüle sahiptir ve nesillerdir sır olarak saklanır.
- Cam kürelerin montajı tamamen ustalık gerektirir.
Yani günümüzün seri üretim plastik modellerinin aksine, Perzy ailesinin ürettiği kar küresi gerçekten bir sanat eseri niteliğindedir.
Popüler Kültürle Buluşması: Citizen Kane ve Sonrası
Dünya çapında ün kazanmasında sinemanın etkisi büyüktür. 1941’de Orson Welles’in efsane filmi Citizen Kane’in açılış sahnesinde bir kar küresi yere düşer ve kırılır. Bu sahne, kar küresini melankolinin, kaybolmuş çocukluğun ve nostaljinin sembolü hâline getirdi.
Ardından:
- Home Alone
- Edward Scissorhands
- True Lies
gibi pek çok filmde bir sahne unsuru olarak kullanıldı. Böylece kar küresi sadece bir süs eşyası değil, duygusal bir ifade aracı hâline geldi.
Savaş Sonrası Dönemde Dünya Yolculuğu
II. Dünya Savaşı sonrası Erwin Perzy II, kar kürelerini uluslararası pazara taşımaya başladı. Amerikalılar bu küçük küreleri çok sevdi ve kısa sürede hediyelik eşya sektöründe büyük bir talep oluştu. Kanada ve Avustralya da önemli pazarlar hâline geldi.
Perzy III ise kar küresinin Japonya’da büyük bir popülerlik kazanmasını sağladı. Öyle ki Mitsubishi bir defasında 100 bin adet kar küresi siparişi verdi.
Artık dünya çapında tanınan bir kültür objesi olmuştu.
Ünlüler İçin Özel Üretimler ve Değer Kazanması
Perzy ailesi, yıllar içinde sadece halk için değil, ünlü isimler için de özel kar küreleri üretti. Ronald Reagan, Bill Clinton ve Barack Obama için tasarlanmış kar küreleri bugün koleksiyon dünyasının en değerli parçaları arasında gösteriliyor.
Bu da kar küresinin bir süs eşyası sınırını çoktan aştığını, bir sanat ve hatıra objesine dönüştüğünü kanıtlıyor.

Pandemi ve Modern Zamanlarda Dönüşümü
2020’li yıllarda pandemi döneminde turizm sektörü durma noktasına gelmişti. Perzy ailesi bu süreçte yaratıcı bir adım attı: halk arasında gündem olan tuvalet kâğıdı kıtlığına mizahi bir gönderme yapan “tuvalet kâğıdı kar küresi” tasarlandı.
Bu esprili ürün o kadar ilgi gördü ki, atölyeyi ayakta tutan şeylerden biri haline geldi.
Modern kar kürelerinde artık:
- Romantik sahneler
- Şehir manzaraları
- Noel temaları
- Mizahi figürler
- Özel koleksiyon modelleri
gibi pek çok seçenek bulunuyor.
Ancak hâlâ en değerli olanlar, tamamen el işçiliğiyle üretilen klasik Viyana modelleri.
Neden Bu Kadar Seviliyor? Bilim ve Duyguların Buluşması
Bir kar küresini hafifçe salladığınızda, içindeki küçük dünya bir anda canlanır. Beyaz taneler ağır ağır düşer, suyun içinde zarif bir dans başlar. Bu birkaç saniyelik zaman dilimi, insanda hem huzur hem nostalji hem de basit ama büyülü bir mutluluk hissi uyandırır.
Bilimsel olarak bakıldığında, bu sakinleştirici etki “yavaş hareket eden partiküllere odaklanmanın beyni dinlendirmesi”yle açıklanır. Yani kar küresi hem psikolojik hem estetik bir tatmin kaynağıdır.
Bu yüzden koleksiyoncular, kar küresini sıradan bir nesne değil, “minyatür bir anı evreni” olarak görür.
Bugün Kültürü Nasıl Devam Ediyor?
Viyana’daki Perzy atölyesi hâlâ orijinal yöntemlerle üretim yapıyor ve yılda yaklaşık 300 bin adet kar küresi üretiyor.
Turistler için atölyeyi gezmek, doğuşunu görmek bile başlı başına bir deneyim.
Bazı insanlar ellerinde çok eski bir kar küresiyle atölyeye geliyor ve tamir edilmesini istiyor. Aile bunu büyük bir özenle yapıyor; çünkü onlar için sadece cam ve sudan ibaret değil, nesiller boyu aktarılan bir duygunun taşıyıcısı.

Adobe Uygulamaları ChatGPT’ye Geldi: Artık Sadece Komut Yazarak Fotoğraf Düzenleyebiliyorsunuz!
Sonuç: Küçük Bir Küre İçinde Büyük Bir Dünya
Bir cerrahi ışık deneyiyle başlayan kar küresi hikâyesi, bugün dünyanın dört bir yanında milyonlarca insanın kalbine dokunan bir objeye dönüştü.
Her kar küresi:
- Geçmişe yolculuktur,
- Masumiyetin simgesidir,
- Küçük bir dünyanın saklandığı bir cam evrendir,
- Ve insan elinin sabrını gösteren zarif bir sanat eseridir.
Bir kar küresini salladığınızda karşınıza çıkan o yavaş, sakin, düşsel görüntü; belki de yüzyılı aşan bu aile hikâyesinin içimizde bıraktığı küçük bir büyüdür.
Kültür-Sanat
1876’da Kentucky’e Yağmur Gibi Yağan Gizemli Çiğ Et Parçaları: Bilim Dünyasını Hâlâ Şaşırtan Olay
3 Mart 1876 sabahı Amerika Birleşik Devletleri’nin Kentucky eyaletinde görenleri dehşete düşüren, bilim insanlarını ise çileden çıkaracak kadar gizemli bir olay yaşandı. Bath County sınırları içerisindeki küçük bir çiftlikte gökten çiğ et parçaları yağdı. Evet, yanlış duymadınız: yağmur değil, kar değil, kül değil… Et yağdı.
Bu olay tarihe “Kentucky et yağmuru” (Kentucky meat shower) olarak geçti ve aradan geçen yaklaşık 150 yıla rağmen tüm ayrıntıları hâlâ tam olarak çözülebilmiş değil. O gün ne yaşandığı, gökten düşen parçaların hangi canlıya ait olduğu ve bu tuhaf yağmurun neden meydana geldiği üzerine onlarca teori üretildi. Gelin, 1876’nın o akıl almaz sabahına birlikte dönelim.
Olayın Tanıkları: “Gökyüzü Berraktı, Birden Et Düşmeye Başladı”
Bath County’de yaşayan Allen Crouch ve eşi için 3 Mart sıradan bir sabahtı. Bayan Crouch, evin verandasında sabun kaynatırken gökten küçük şıpırtılar duymaya başladı. İlk başta bunun bir kuş sürüsünün bıraktığı organik artıklar olabileceğini düşündü; ancak kafasını kaldırdığında gördüğü manzara hayatı boyunca unutamayacağı türdendi.
Gökyüzünden 5 ila 10 santimetre büyüklüğünde çiğ, kırmızı, elastik bir madde düşüyordu.
Kısa süre içinde çiftliğin 100 metrekarelik alanı tamamen bu maddeyle kaplandı. Bazı parçalar çitlere saplandı, bazıları çatıya çarptı, bazıları ise toprağa gömüldü. Gökyüzü ise bulutsuzdu, yağmur yoktu, herhangi bir kuş sürüsü görünmüyordu.
Crouch ailesi neye uğradığını şaşırdı.

Kentucky Bölge Halkı Parçaları Tadıyla Analiz Etti(!)
Olayın duyulmasıyla çevre köylerden meraklı insanlar çiftliğe akın etti. Herkesin aklında tek soru vardı: “Bu ne eti?”
O gün bazı cesur(!) köylüler parçaları çiğ çiğ tattı.
- Kimine göre geyik eti gibiydi,
- Kimine göre koyun etine benziyordu,
- Bazıları ise bunun ayı ya da büyükbaş eti olduğunu iddia etti.
Yöredeki kasap ise daha şüpheciydi: “Bu bildiğimiz hiçbir ete benzemiyor,” dedi.
Olay kısa süre içinde basına sıçradı. The New York Times, Scientific American ve dönemin pek çok gazetesi Bath County’deki bu “et yağmuru”nu birinci sayfadan duyurdu.
İlk Teoriler: Meteor mu, Bakteri mi, İlahi Uyarı mı?
Olay o kadar tuhaftı ki bilim insanları bile ne düşüneceğini bilemedi. 1876 yılında iletişim teknolojileri sınırlı olduğundan tüm Amerika bu gizem hakkında sayısız teori üretti.
1. “Et Meteoru” Teorisi (Meat-eor)
Dönemin bazı yazarları olayı mistik bir şekilde açıklamaya çalıştı:
“Güneşin etrafında dönen görünmez bir et kuşağı var. O kuşaktan kopan parçalar Dünya’ya düştü.”
Bugün kulağa komik geliyor ama 19. yüzyılda bu teori gazetelerde ciddi ciddi tartışıldı.
2. “Nostoc Bakterisi” Teorisi
Kimyager Leopold Brandeis, düşen parçaların hayvansal değil, suyla temas ettiğinde şişen bir siyanobakteri türü olduğunu iddia etti. “Nostoc” denilen bu bakteriyi zaman zaman yerde jelimsi halde görmek mümkündü.
Ama bir sorun vardı:
O gün yağmur yoktu.
Nostoc, yağmur yoksa ortaya çıkamıyordu.
3. “Akciğer ve Kas Dokusu” Teorisi
Newark Bilim Derneği’nin histoloğu Dr. Mead Edwards, örnekleri mikroskop altında inceleyince şok edici bir sonuca ulaştı:
“Bu, kesinlikle hayvansal doku. Büyük ihtimalle memeli bir canlıya ait akciğer ve kas parçaları.”
Dr. Arnold da yaptığı incelemede aynı sonuca ulaştı:
Toplam 7 örneğin iki tanesi akciğer, üçü kas, ikisi kıkırdak dokusuydu.
Yani gökten düşen şey bir hayvanın parçalanmış organlarıydı.
En Mantıklı ve En Mide Bulandırıcı Teori: Akbabaların Eş Zamanlı Kusması
Olayı açıklayan en güçlü teori 1876’da Dr. L. D. Kastenbine tarafından ortaya atıldı. Kastenbine’e göre Bath County’nin üzerinde o sırada bir akbaba sürüsü uçuyordu.
Akbabaların bilinen bir savunma mekanizması vardır:
Tehlike anında midelerini boşaltarak hafiflemek ve düşmanı uzaklaştırmak.
Kastenbine şöyle yazdı:
“Bir akbaba kusarsa, kokudan rahatsız olan diğer akbabalar da refleksle kusar. Bu zincirleme reaksiyon, saniyeler içinde onlarca metrelik bir alana et parçalarının yağmasına yol açabilir.”
Bu teori o kadar mantıklıydı ki hem halk hem de bilim çevreleri tarafından büyük ölçüde kabul gördü.
Kastenbine ayrıca örneklerden birini yaktı ve kokunun açık şekilde koyun etini andırdığını kaydetti.
Peki Bu Et Hangi Hayvana Aitti?
Bu sorunun cevabı 150 yıldır tam olarak bilinmiyor.
DNA analizi yapılabilmesi için taze örneklere ihtiyaç vardı; fakat o yıl toplanan örneklerden geriye sadece birkaç parça kaldı.
2004 yılında Transylvania Üniversitesi’nin laboratuvarında eski bir cam şişe bulundu. İçinde “Olympia Springs” yazılı, alkol içinde saklanmış bir doku parçası vardı.
Bu parçanın Kentucky et yağmurundan kaldığı kabul edildi ve modern testlere tabi tutuldu. Ancak dokular çok bozulduğu için hangi türe ait olduğu belirlenemedi.

Kentucky Halkı Bu Olayı Unutmadı: Günümüzde Festival Düzenleniyor
2024 yılında Bath County Tarih Müzesi bu tarihi parçayı sergilemeye başladı. İlgi o kadar büyüktü ki 2025 yılında olayın 149. yılı için özel bir “Et Yağmuru Festivali” düzenlendi.
Festivalde:
- “Gizemli Et” temalı yemek yarışmaları,
- Kostümlü geçit törenleri,
- Tarih konferansları,
- Olayın canlandırmaları
yapıldı.
Yüzlerce kişi bu tuhaf olayın hatırasını yaşatmak için Bath County’ye akın etti.
150 Yıl Sonra Bile Yanıt Bekleyen Sorular
Her ne kadar “akbaba kusmuğu” teorisi en güçlü açıklama olsa da bazı noktalar hâlâ muamma:
- Aynı anda bu kadar çok akbabanın kusması ne kadar olası?
- Düşen doku neden bu kadar büyük parçalar hâlindeydi?
- Neden bölgede hiç akbaba görülmedi?
- Neden parçaların bazıları tamamen farklı dokulardan oluşuyordu?
Bu soruların bazılarına kimse kesin yanıt veremiyor.
Sonuç: Olay Hâlâ Tam Olarak Çözülemedi
1876 Kentucky et yağmuru olayı, modern bilimin hâlâ tam olarak çözümleyemediği en gizemli vakalardan biri olarak tarihte yerini koruyor. Büyük olasılıkla bir akbaba sürüsünün kusması sonucu yaşanan talihsiz bir doğa olayıydı…
Ama gökyüzünden düşen bu tuhaf parçalar, hâlâ merak uyandırıyor.
Gökyüzünde gerçekten ne oldu?
Cevabı belki hiçbir zaman tam olarak öğrenemeyeceğiz.
Kültür-Sanat
Dinozorları Yok Eden Devasa Gök Taşına Ne Oldu?
Yeryüzündeki En Büyük Yok Oluşun Ardında Kalan Gizemli Toz Tabakası
Yaklaşık 66 milyon yıl önce, gezegenimizin kaderini kökten değiştiren, canlılar tarihinin en büyük kırılma noktalarından biri yaşandı. O dönemde Dünya’ya çarpan devasa bir gök taşı, dinozorlar da dahil olmak üzere yeryüzündeki canlı türlerinin yaklaşık %75’inin yok olmasına neden oldu. Peki herkesin merak ettiği asıl soru şu:
Bu kadar büyük bir gök taşı nereye kayboldu?
Bir dağ büyüklüğündeki bu cisim gerçekten yok mu oldu, yoksa hâlâ bir yerde duruyor mu?
Bilim insanları bu soruya sadece teorik değil, doğrudan jeolojik kanıtlarla cevap veriyor. Ve ortaya çıkan gerçek, sandığınızdan çok daha ürkütücü.
Chicxulub: Bir Çarpmanın Adı, Bir Yok Oluşun Başlangıcı
Bugün bilim dünyasında bu gök taşına “Chicxulub asteroidi” adı veriliyor. İsmini, çarpmanın izlerinin bulunduğu Meksika’nın Yucatán Yarımadası’ndaki Chicxulub kraterinden alıyor. Bu krater yaklaşık 180 kilometre çapında ve Dünya üzerindeki bilinen en büyük ikinci çarpma kraterlerinden biri.
Asteroit yaklaşık 10 ila 15 kilometre çapındaydı. Bunu gözünüzde canlandırmak için şunu düşünün: İstanbul’dan Kocaeli’ye kadar uzanan tek parça bir kaya kütlesi…
Ve bu dev kütle, atmosfere saniyede yaklaşık 20 kilometre hızla girdi. Bu, bir merminin hızının onlarca katı demek.
Çarpışma Anında Ne Oldu? Madde Gerçekten Yok mu Oldu?
Asteroit atmosfere girdiği anda, termodinamiğin en acımasız yasaları devreye girdi. Bu kadar yüksek bir hız, gök taşının sahip olduğu kinetik enerjiyi, bir anda aşırı yüksek ısı enerjisine dönüştürdü.
O anda yaşanan şey şuydu:
- Gök taşı katı halden sıvıya bile geçemeden,
- Doğrudan plazma haline geçti,
- Yani tam anlamıyla buharlaştı (vaporize oldu).
Bu sırada ortaya çıkan enerji, yaklaşık 100 milyon megaton TNT gücündeydi.
Karşılaştırmak için:
- Hiroşima’ya atılan atom bombası: 15 kiloton
- Chicxulub çarpması: 100.000.000 megaton
Bu, nükleer çağın tüm silahlarının toplamından bile kat kat fazla bir enerji.

“Bu kadar büyük bir cisim nereye gitti?”
İşte asıl kritik nokta burada başlıyor.
Fizikte çok temel bir yasa vardır:
Kütlenin korunumu yasası.
Yani hiçbir madde tamamen yok olmaz. Sadece hal değiştirir.
Bu dev gök taşı da yok olmadı.
Sadece parçalandı, buharlaştı ve atmosferin her katmanına dağıldı.
Çarpmanın ardından:
- Milyarlarca ton kaya ve metal
- Atmosferin üst katmanlarına fırladı
- Sonra mikroskobik parçacıklar hâlinde dünyanın etrafını bir battaniye gibi sardı
Güneş Söndü, Dünya Buz Kesti
Bu toz tabakası, güneş ışınlarının Dünya’ya ulaşmasını yıllarca engelledi.
Bilim insanlarına göre:
- Güneş ışığı %70-80 oranında azaldı
- Küresel sıcaklıklar birkaç yıl içinde 10-15 derece düştü
- Fotosentez neredeyse durma noktasına geldi
- Bitkiler öldü, otçullar aç kaldı
- Ardından etçiller de yok oldu
Yani dinozorlar:
- Çarpma anında değil,
- Sonrasında başlayan global karanlık ve soğuk çağ sayesinde donarak ve açlıktan öldü.
T-Rex gibi dev yırtıcılar, gökyüzü kapkaranlıkken, yiyecek bulamadan, aylar içinde tarihe karıştı.
Peki Bugün O Gök Taşı Nerede?
İşte olayın en çarpıcı kısmı burada:
Bugün jeologlar, dünyanın dört bir yanında aynı ince tabakayı kazılarda görüyor. Bu tabakaya:
“K-Pg sınırı” (Kretase-Paleojen sınırı) deniyor.
Bu tabaka:
- Milimetre kalınlığında
- İridyum bakımından olağanüstü zengin
- Normalde Dünya kabuğunda nadir bulunan,
- Ama uzay taşlarında çok bol olan bir element
Yani bu incecik tabaka:
Dinozorları yok eden göktaşının ta kendisi.
Bugün:
- Avrupa’da,
- Amerika’da,
- Asya’da,
- Hatta Türkiye’de yapılan jeolojik kazılarda bile bu tabakaya rastlanıyor.
Başka bir deyişle:
👉 O gök taşını aramanıza gerek yok.
👉 O şu an ayağınızın altında.
👉 Tozu toprağı, hâlâ atmosfere karışmış durumda.
👉 Teknik olarak… Onu soluyorsunuz.

Çarpma Sadece Dinozorları mı Yok Etti?
Hayır. Dinozorlar bu işin en meşhur kısmı. Ama yok oluş sadece onlarla sınırlı değildi.
Yok olanlar arasında:
- Dev deniz sürüngenleri
- Uçan pterozorlar
- Okyanus planktonlarının büyük kısmı
- Yeryüzündeki bitki türlerinin önemli bir bölümü vardı
Ama ironik şekilde:
- Küçük memeliler
- Bazı kuş türleri
- Toprak altında yaşayan canlılar
hayatta kaldı.
Ve işte biz, o küçücük hayatta kalan memelilerin torunlarıyız.
Aslında Hepimiz Bir Gök Taşının Mirasıyız
Eğer Chicxulub çarpması olmasaydı:
- Dinozorlar ekosistemin zirvesinde kalmaya devam edecekti
- Memeliler asla baskın tür hâline gelemeyecekti
- Büyük ihtimalle:
- Ne insan olurdu,
- Ne şehirler,
- Ne de bu satırları okuyacak bir bilinç meydana gelirdi
Yani çok net bir gerçek var:
Bugünkü insan uygarlığı, bir gök taşının açtığı boşluk sayesinde var oldu.
Bazen evren bir türü siler…
Başka bir türe yer açmak için.
Evrenin Acı Ama Net Mesajı
Koca bir dağ büyüklüğündeki gök taşı:
- Bir an içinde
- Plazmaya dönüştü
- Toz haline geldi
- Ve bugün:
- Toprağın içinde
- Suyun içinde
- Havada
- Ve belki de şu an akciğerinizde
Bir zamanlar dünyayı yöneten canlılar, bugün yalnızca:
- Birkaç kemik parçası
- Birkaç fosil
- Ve milimetrelik bir iridyum çizgisi ile hatırlanıyor.
Evren, Chicxulub ile şunu demiş gibi:
“Ne kadar büyük olursan ol, sonun yine bir toz zerresi olabilir.”

Bugün Benzer Bir Tehlike Var mı?
NASA ve diğer uzay ajansları bugün:
- Dünya’ya yakın asteroitleri sürekli izliyor
- “Gezegen savunma sistemleri” geliştiriyor
- Olası bir çarpma senaryosu için ilk kez insanlık olarak hazırlıklı olmaya çalışıyoruz
Ama gerçek şu:
- Chicxulub benzeri bir çarpma 100 milyon yılda bir yaşanıyor
- Yani yarın da olabilir, 1 milyon yıl sonra da
Evren sabırlıdır…
Ve hiçbir tür, sonsuza kadar güvende değildir.
Kaya Çilingiroğlu Kim, Kaç Yaşında ve Nereli? Kaya Çilingiroğlu Neden Gündemde?
Sonuç: O Gök Taşı Gitti mi? Hayır… Dağıldı
Dinozorları yok eden dev gök taşı:
- Yok olmadı
- Kırıldı
- Buharlaştı
- Toz oldu
- Atmosfere karıştı
- Sonra dünyaya yağdı
- Ve bugün:
- Toprak oldu
- Kaya oldu
- Hava oldu
- Bizim üzerimizde yürüdüğümüz zemin oldu
Yani teknik olarak:
Dinozorları yok eden gök taşı şu an hâlâ Dünya’da.
Sadece parça parça… ve her yerde.
Kültür-Sanat
Taş Kağıt Makas Tarihçesi: Bin Yıllardır Devam Eden Düellonun Gerçek Kökeni Nereden Geliyor?
Günlük hayatımızın ayrılmaz parçası haline gelmiş, karar veremediğimizde hemen devreye soktuğumuz “Taş Kağıt Makas” oyunu, sanıldığı gibi modern çağın eğlenceli bir çocuk oyunu değil. Aslında bu küçük el hareketlerinin ardında bin yılı aşan kültürel bir birikim, mitolojik semboller, farklı coğrafyalarda şekil değiştiren kurallar ve derin bir tarih yatıyor.
Bu yazıda Taş Kağıt Makas tarihçesi üzerine bilinen her şeyi; Çin’den Japonya’ya, oradan Avrupa ve dünya kültürlerine kadar yayılan şaşırtıcı gelişimi detaylarıyla ele alıyoruz.
🌏 Taş Kağıt Makas Tarihçesi İlk Nerede Başladı?
Tahmin edilenin aksine oyun ilk kez Japonya’da ortaya çıkmadı. Taş Kağıt Makas tarihçesi bizi Çin’in antik ken oyunlarına, yani “el işaretleriyle oynanan tahmin ve mücadele oyunlarına” götürüyor. Bu ilk oyunların temelinde güç, şans ve zeka gibi kavramların birleşimi vardı.
🀄 Çin’de “Ken” Oyunları: Eski Dünyanın İlk Düello Formatı
“Ken” kelimesi Çin’de “yumruk, kavrama, güç, kuvvet” anlamlarına geliyordu. Bu oyunların en eski örnekleri, günümüzden yüzlerce yıl öncesine dayanıyor. El işaretleri aracılığıyla yapılan düellolar; kimi zaman kumar, kimi zaman içki oyunu, kimi zaman da bir müzakere yöntemi olarak kullanılıyordu.
O dönemin Çin kültüründe:
- El işaretleriyle şans belirleme,
- Karar verme,
- Hatta anlaşmazlık çözme
yaygın bir alışkanlıktı. Bu davranış biçimi zamanla oyunlara dönüştü.
🇯🇵 Taş Kağıt Makas’ın “Japon Atası”: Janken ve Honken
Bugün dünya genelinde bildiğimiz taş-kağıt-makas oyunun Japon versiyonu Janken olarak adlandırılıyor. Fakat Janken, kendiliğinden ortaya çıkmadı; Çin’den Japonya’ya taşınan “Honken” adı verilen orijinal ken oyunundan evrildi.
🕰 Honken: 1640’ların Nagasaki’sinde Doğdu
Kaynaklar, Honken oyununun Japonya’da ilk olarak 1640’lı yıllarda Nagasaki bölgesinde görüldüğünü söylüyor. O dönemde Nagasaki, Çin ve diğer Asya ülkeleriyle yoğun ticari ilişkiler içindeydi. Bu nedenle kültürel etkileşimler oldukça fazlaydı.
Honken’de kurallar bugünkü taş-kağıt-makastan çok farklıydı:
- Oyuncular 0 ile 5 arasında bir sayı seçiyor,
- Bu sayıya denk gelecek şekilde parmaklarını açıyor veya kapatıyor,
- Aynı anda toplam parmak sayısını tahmin ediyordu.
Doğru tahmin eden kazanıyordu.
İlk başlarda bu oyun içki evleri ve randevu evlerinde bir “içki oyunu” olarak ortaya çıktı. Kaybeden kişinin içki ısmarlaması meşhurdu.

🎭 Ken Oyunlarının Çeşitlenmesi: Tilki, Tüfek, Yaşlı Adam, Yılan, Kurbağa…
Japon kültürü oyuna kendi yaratıcılığını ve sembollerini ekleyince, Taş Kağıt Makas tarihçesi çok daha renkli bir hâle geldi. Edo döneminde birçok farklı versiyon ortaya çıktı.
İşte o dönemin popüler ken oyunlarından bazıları:
🦊 1. Shouyaken (Yaşlı Adam – Tüfek – Tilki)
Bu versiyon tam anlamıyla bir sahne performansı gibiydi:
- Yaşlı adam: Oyuncu kollarını göğsünde kavuşturuyor.
- Tüfek: İki elle tüfek tutuyormuş gibi yapılıyor.
- Tilki: İki yumruk yukarı kaldırılıyor, parmaklarla kulak taklit ediliyor.
Kazanan ilişkisi şöyleydi:
- Yaşlı adam ➜ Tüfeği yener
- Tüfek ➜ Tilkiyi yener
- Tilki ➜ Yaşlı adamı yener
Bu üçlü döngü, bugün bildiğimiz taş-kağıt-makas ilişkisine birebir uyuyor.
🐍 2. Mushiken (Yılan – Kurbağa – Sülük)
İşaret parmaklarıyla oynanan bu oyun çocuklar arasında yaygındı:
- Yılan (baş parmak) ➜ Kurbağayı yener
- Kurbağa (işaret parmağı) ➜ Sülüğü yener
- Sülük (yüzük parmağı) ➜ Yılanı yener
Bu üçlü döngü “sansukumi” adlı eski Japon felsefesine dayanır:
“Her biri bir diğerinden korkar, ama sırayla.”
Aynı prensip günümüzdeki taş-kağıt-makasın temelini oluşturuyor.

🎮 Günümüz Taş Kağıt Makas Versiyonunun Doğuşu
Bugünkü taş-kağıt-makasın (Janken Pon) ortaya çıkışı 19. yüzyılın sonlarına dayanır. Mushiken ve Shouyaken gibi oyunlardan ilham alındı ve daha sade bir sistem geliştirildi.
Bugünkü semboller:
- 🪨 Taş (Guu) → Yumruk
- ✋ Kağıt (Paa) → Açık el
- ✌ Makas (Choki) → İki parmak
Bu versiyon hızla Japonya’da popülerleşti, ardından Avrupa ve Amerika’ya yayıldı. 20. yüzyıl başlarında dünya çapında standardize edildi.
Ve böylelikle Taş Kağıt Makas tarihçesi, bugünkü küresel formuna kavuşmuş oldu.
🌍 Dünya Çapındaki İlginç Taş Kağıt Makas Versiyonları
Taş Kağıt Makas tarihçesi sadece Asya ile sınırlı değil. Dünya genelinde farklı kültürlerde çok ilginç ve yaratıcı versiyonlar var.
🇰🇷 Kore: Kai Bai Bo
Kore’deki versiyon neredeyse tamamen Japon versiyonuna benzer.
- Kai → Makas
- Bai → Taş
- Bo → Kağıt
Bu oyun, Kore kültüründe “yazı tura” gibi karar verme yöntemi olarak kullanılır.
🇮🇳 Hindistan – Endonezya – Bali: Fil – İnsan – Karınca
Bu versiyon belki de en eğlenceli olanı:
- Fil → İnsan’ı yener (gücüyle)
- İnsan → Karıncayı yener (akılla)
- Karınca → Fil’i yener (delip geçerek)
Mitolojik bir döngü!
🇨🇳 Güney Çin: Tanrı – Tavuk – Tabanca – Tilki – Karınca
Bu versiyonda tam 5 seçenek var ve ilişkiler son derece karmaşık:
- Tavuk tanrıya kurban edilmiştir → Tanrıya kaybeder
- Tabanca ölüme sebep olur → Tanrıya kaybeder
- Karınca, Tanrı heykelini yer → Tanrıyı yener!
- Tabanca tavuğu yener
- Tilki tavuğu yener
- Tavuk karıncayı yener
- Tabanca tilkiyi yener
Bu varyant, çok daha stratejik bir oyun hâline gelir.

🇲🇾 Malezya: Su – Kuş – Tabanca – Taş – Tahta
Her sembolün gücü eşit değildir. Aslında bu varyant “gelişmiş Taş Kağıt Makas” gibi düşünülebilir.
🧩 Taş Kağıt Makas Tarihçesi Neden Bu Kadar Önemli?
Bu oyun sadece basit bir el hareketinden ibaret görünse de:
- Matematiksel modellemelerde,
- Oyun teorisinde,
- Strateji çalışmalarında,
- Karar verme tekniklerinde,
- Sosyolojik araştırmalarda
kullanılıyor.
Taş-kağıt-makas ilişkisi, bilim dünyasında “döngüsel rekabet modeli” olarak geçer ve doğadaki birçok sistemi açıklamak için kullanılır.
Örneğin bazı hayvan türlerinin rekabeti bile taş-kağıt-makas döngüsünü takip eder.
🔔 Sonuç: Taş Kağıt Makas Sadece Bir Oyun Değil, Kültürlerarası Bir Miras
Taş Kağıt Makas tarihçesi bize şunu gösteriyor:
Bu oyun;
çocukların eğlencesi,
arkadaşlar arasındaki şaka yöntemi,
karar verme aracı,
kavga önleme tekniği,
kültürel alışkanlık
ve tarihin içinden süzülen bir mirastır.
Bugün dünya üzerindeki milyarlarca insanın bildiği bu küçük oyun, bin yılı aşan bir yolculuğun sonucudur.
Ve belki de bu yüzden hiçbir zaman eskimez.
-
Eğlence3 hafta agoX ve Y Kuşağına Nostalji Bombardımanı Yapan Atari Salonlarındaki Başlıca Oyunlar
-
Kültür-Sanat3 hafta agoKedi Félicette’nin Hikayesi: Uzaya Gidip Sağ Salim Dönen Kedi Félicette
-
Kültür-Sanat3 hafta agoParanın 5000 Yıllık Tarihi: Lidya Sikkesinden Dijital Cüzdanlara Uzanan Büyük Dönüşüm
-
Yemek & Sağlık3 hafta agoİtalya’da Neden Hiç Starbucks Yer Almıyor?
-
Kültür-Sanat3 hafta agoPrenses Diana Hakkında Yanlış Bilinenler: Halkın Kalbindeki Prensesin Gerçek Hikâyesi
-
Teknoloji3 hafta agoiOS 27 Hakkında Yeni Bilgiler Paylaşıldı: Apple iPhone Kullanıcılarını 2026’da Neler Bekliyor?
-
Spor3 hafta agoDeniz Gül Kimdir, Aslen Nereli? Deniz Gül Hangi Takımda Oynuyor ve Mevkisi Ne? İşte Genç Yıldız Hakkında Merak Edilen Her Şey
-
Yemek & Sağlık2 hafta agoBuzdolabı Yaz ve Kış Ayarları Nasıl Olmalı? Mevsimlere Göre Doğru Derece Ayarı Rehberi
