Kültür-Sanat
Mileva Marić: Potansiyeli Albert Einstein Tarafından Harcanan Matematik Dehası
Albert Einstein dendiğinde akla gelen genellikle “dâhi fizikçi”, “görelilik teorisi” ya da “bilim dünyasında devrim” olur. Ancak bu hikâyenin gölgede kalan bir başka kahramanı vardır: Mileva Marić. Matematik ve fizik alanında olağanüstü bir yeteneğe sahip olan Marić, döneminin kısıtlamaları, toplumsal beklentiler ve evlilik içinde yok sayılan emeği nedeniyle adını tarihe Einstein kadar yazdıramadı. Yine de onun hikâyesi, yalnızca bir aşk hikâyesi değil; bilim tarihinin en haksız şekilde görmezden gelinen emeklerinden biridir.
Mileva Marić Çocukluk ve Eğitim Yolu: Engellerle Dolu Bir Başlangıç
Mileva Marić, 1875 yılında Avusturya-Macaristan İmparatorluğu sınırları içinde, varlıklı bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. O dönemde kız çocuklarının lise eğitimi alması imkânsız sayılırken, babasının desteğiyle bu engeli aşmayı başardı. Lise eğitimi için Sırbistan’a gönderildi ve kısa sürede matematikteki üstün zekâsı ile dikkat çekti.
Zamanın toplumsal normları kadınları evliliğe hazırlarken, Mileva farklı bir yola çıktı. Kadınların yükseköğrenim görebildiği nadir yerlerden biri olan Zürih Politeknik’e kaydoldu. Burada matematik ve fizik okuyan ilk kadınlardan biri oldu. Bu noktadan itibaren hayatına, ileride kaderini kökten değiştirecek bir isim girdi: Albert Einstein.
Mileva Marić Einstein ile Tanışma: Aşk ve Ortaklık
Zürih’te öğrencilik yıllarında Einstein ile tanışan Mileva, onunla kısa sürede hem bir iş arkadaşlığı hem de bir duygusal bağ geliştirdi. Derslerde sürekli birlikte çalışıyor, ödevlerini ortak hazırlıyor ve müfredat dışında problemler üzerine tartışıyorlardı. Einstein’ın ilk evlenme teklifine Mileva’nın cevabı dikkat çekiciydi:
“Erkek meslektaşlarım kadar iyi bir fizikçi olabileceğime inanıyorum.”
Bu cümle, onun hem özgüvenini hem de bilime olan bağlılığını açıkça ortaya koyuyordu.
Lieserl Trajedisi: Gizlenen Çocuk
1901’de Mileva hamile kaldı. Evlilik dışı doğan bu kız çocuğu, “Lieserl” adıyla kayıtlara geçti. Ancak Lieserl’in akıbeti hâlâ belirsizdir. Einstein’ın, kızını hiçbir zaman görmediği bilinir. Bazı kaynaklara göre bebek evlatlık verildi, bazılarına göreyse bir kurumda büyüdü. Bu trajedi, Mileva’nın hayatındaki kırılma noktalarından biri oldu. Aynı dönemde eğitimini tamamlaması da imkânsız hale geldi; diploma alamadan okuldan ayrıldı.
Ortak Çalışmalar ve “Yok Sayılan” İmza
Einstein ile evlendikten sonra (1903), Mileva kendini iki çocuğun annesi ve bir ev kadını olarak buldu. Ancak bu, onun bilimsel katkılarının tamamen silindiği anlamına gelmiyordu. 1900’lerin başında Einstein’ın ilk önemli makaleleri yayımlandığında, bazı belgelerde “Einstein-Marić” imzası görülüyordu. Evlendikten sonra bu imza yalnızca “Einstein” olarak değişti.
Fizik tarihçileri, görelilik teorisi de dahil olmak üzere Einstein’ın 1905’teki “mucize yılı” çalışmalarında Mileva’nın matematiksel hesaplamalarda ciddi katkılar sunduğunu ileri sürüyor. Ancak bu katkılar hiçbir zaman resmi olarak kabul edilmedi.
Evlilik, Ayrılık ve Nobel Ödülü
Einstein 1914’te Berlin’e taşındığında Mileva ve çocukları İsviçre’de kaldı. Aralarındaki mesafe, hem fiziksel hem de duygusal olarak büyüdü. Einstein giderek daha ünlü bir bilim insanı haline gelirken, Mileva çocuklarını büyütmek için geçimini piyano ve matematik dersleri vererek sağlamaya çalıştı.
Evlilikleri 1919’da boşanma ile son buldu. Ancak boşanma anlaşmasının dikkat çekici bir detayı vardı: Einstein, ileride kazanacağı Nobel Ödülü’nün parasını Mileva’ya vereceğini taahhüt etmişti. Nitekim 1921’de Nobel’i aldığında, ödül parasını Mileva’ya verdi. Bu durum, bilim tarihçileri tarafından “vicdan azabı mı, yoksa emeğin bir itirafı mı?” sorusunu gündeme getirdi.
Sessiz Bir Son: Görmezden Gelinen Bir Deha
Mileva Marić, geri kalan hayatını İsviçre’de, çocuklarının sorumlulukları ve maddi sıkıntılarla geçirdi. Hiç istemediği bir role —ev kadınlığı ve annelik— zorlanmıştı. 1947 yılında, yalnız ve unutulmuş bir şekilde hayata veda etti.
O, Einstein’ın hayatında yalnızca bir eş değil, aynı zamanda gençlik yıllarının en büyük ilham kaynağı, matematiksel destekçisi ve yol arkadaşıydı. Bugün bile birçok akademisyen onun katkılarının görmezden gelindiğini, bilim tarihinin haksız bir şekilde tek bir isim etrafında yazıldığını savunuyor.
Mileva’nın Ardında Bıraktığı Miras
- Kadınların bilime katkısı: Mileva’nın hikâyesi, kadınların 19. ve 20. yüzyılda bilim alanında karşılaştığı engelleri gözler önüne seriyor.
- Emeğin görünmezliği: Ortak çalışmalarda kadınların katkılarının nasıl yok sayıldığına dair çarpıcı bir örnek oluşturuyor.
- Einstein’ın gölgesinde bir hayat: Onun dehası, Einstein’ın ünü karşısında silinse de, tarihin unutmaması gereken bir gerçek.
Bugün Mileva Marić’in adı, yalnızca Einstein’ın ilk eşi olarak değil, kendi başına bir matematik ve fizik dehası olarak anılmalı. Onun hikâyesi, bilimin yalnızca büyük isimlerden değil, çoğu zaman gölgede kalan ama en az onlar kadar önemli katkılardan oluştuğunu hatırlatıyor.
https://pinek.net/230-yildir-umutla-kazilan-oak-adasi
Sonuç: Sessiz Bir Dehanın Ardından
Mileva Marić’in hayatı, bilimin cinsiyet eşitsizliği ile nasıl şekillendiğini gösteren en güçlü örneklerden biri. Einstein’ın başarılarının arkasındaki görünmez el, kendi potansiyelini tam anlamıyla gerçekleştiremeyen ama bilime değerli katkılar sunmuş bir kadındı. Bugün onun hikâyesini bilmek, yalnızca geçmişe bir bakış değil, aynı zamanda kadınların bilimdeki rolünü daha görünür kılmak için bir görevdir.