Kültür-Sanat
Cambridge’in Yılın Kelimesi Olarak Seçtiği “Parasosyal” Ne Anlama Geliyor? Modern Çağın Tek Taraflı Yakınlık İllüzyonu
Cambridge University Press & Assessment, her yıl olduğu gibi 2025 yılı için de dijital dünyayı, popüler kültürü ve toplumsal dönüşümleri en iyi yansıtan kelimeyi seçti. Bu yılın kelimesi ise “parasosyal” oldu. Türkçeye “parasosyal” şeklinde çevrilen bu kavram, modern toplumun giderek yalnızlaşan yapısını, sosyal medya çağının yapay ilişkilerini ve insan-makine arasındaki yeni bağı derin bir şekilde özetliyor.
Peki parasosyal tam olarak ne demek? Neden Cambridge bu kelimeyi yılın sözcüğü olarak seçti? Kavram nasıl ortaya çıktı, neden bugün daha önemli hale geldi ve hangi toplumsal dönüşümleri işaret ediyor?
Hepsini detaylarıyla inceleyelim.
Parasosyal Ne Demek? En Basit Tanımıyla…
“Parasosyal”, bir kişinin gerçekte tanımadığı, yüz yüze asla iletişim kurmadığı ama yakınlık hissettiği birine karşı geliştirdiği tek taraflı duygusal bağ anlamına gelir.
Bu kişi:
- bir ünlü,
- bir influencer,
- bir dizi karakteri,
- bir sporcu,
- bir YouTuber,
- hatta bir yapay zekâ sohbet robotu olabilir.
Bu ilişki tamamen tek yönlüdür. Kişi duygusal bağ kurar ama karşı tarafın bu duygudan haberi bile yoktur. Parasosyalliğin temel özelliği de budur: sahte bir samimiyet hissi.
Bu nedenle Cambridge bu kavramı:
➡ “Yalnızlık çağının sahte yakınlığı” olarak tanımlıyor.
Kavram İlk Olarak Nerede Ortaya Çıktı?
Parasosyal terimi ilk kez 1956 yılında iki sosyolog tarafından ortaya kondu:
Donald Horton ve Richard Wohl.
Bu araştırmacılar televizyonun yeni yeni yaygınlaştığı dönemde, izleyicilerin ekran karşısındaki yıldızlarla kurduğu bağları analiz etmiş ve şaşırtıcı bir sonuca ulaşmıştı:
✔ İnsanlar, TV sunucularının kendilerine gerçekten arkadaşlık ettiğini zannediyordu.
✔ Sunucuların yüz ifadeleri, kameraya bakışları ve içten görünmeleri izleyicinin “tanıyormuş gibi” hissetmesine neden oluyordu.
✔ Bu ilişki tamamen tek taraflıydı ama izleyici için “gerçek gibi” geliyordu.
İşte bu psikolojik ve sosyolojik olguya parasosyal ilişki adı verildi.
1956’da bir televizyon sunucusuyla başlayan bu bağ, 2025’te artık sosyal medya fenomenleri, pop yıldızları ve yapay zekâ sohbet robotlarıyla dev bir kültürel fenomene dönüşmüş durumda.
Cambridge Neden Bu Kelimeyi Yılın Sözcüğü Seçti?
Cambridge sözlüğünün yöneticilerinden Colin McIntosh’un açıklaması oldukça net:
“Parasosyal kelimesi 2025’in ruhunu en iyi ifade eden sözcük.”
Bunun üç ana nedeni var:
1. Sosyal medya fenomenliği parasosyal ilişkileri zirveye taşıdı
TikTok, Instagram, YouTube ve Twitch gibi platformlarda milyonlarca takipçisi olan fenomenler, takipçilerinin hayatına sürekli dahil oluyor. Kamera arkası görüntüler, ev vlogları, hikâyeler, özel anlar… Bu içerikler takipçide sahte bir samimiyet ve “onu gerçekten tanıyorum” hissi yaratıyor.
Örneğin Cambridge sözlüğü:
- Taylor Swift ve NFL oyuncusu Travis Kelce’nin ilişkisini,
- Swift fanlarının çifti tanıdıkları gibi kutlamasını,
parasosyal bir bağlılığın güncel örneği olarak gösteriyor.
2. Yapay zekâ sohbet robotları yeni bir boyuta taşıdı
2025 yılında parasosyal ilişkilerin artış göstermesinin en büyük nedeni ChatGPT, Gemini, Claude, Replika gibi yapay zekâ sohbet robotlarının insanlarla kurduğu derin iletişim.
İnsanlar:
- derdini AI’a anlatıyor,
- yalnızlıklarını AI ile gideriyor,
- duygusal bağ kuruyor,
- AI’dan tavsiye alıyor,
- hatta bazı kullanıcılar “AI arkadaşım var” demeye başlıyor.
Bu durum psikologlar için ciddi bir araştırma konusu haline geldi.
Cambridge’in açıklamasında bunun altı açıkça çiziliyor:
“Milyonlarca kişi yapay zekâ ile parasosyal ilişkiler kuruyor. Bu ilişkiler tek taraflı, kırılgan ve psikolojik olarak karmaşık sonuçlar yaratabiliyor.”
3. Modern toplumda yalnızlık büyüyor
2020 sonrası yapılan araştırmalar şunu gösteriyor:
- İnsanlar daha yalnız.
- Gerçek arkadaşlık bağları zayıfladı.
- Dijital ilişkiler arttı.
- Fenomenlere duyulan hayranlık “sanki arkadaşım” seviyesine ulaştı.
- Çoğu kişi ünlülerin hayatındaki olayları kendi yakın çevresindeki kişilerden daha çok takip ediyor.
Bu nedenle Cambridge’e göre parasosyal, günümüz insanının duygusal halini özetleyen bir kelime.
Psikologlar Parasosyal İlişkilere Neden Dikkat Çekiyor?
Cambridge açıklamasında Prof. Simone Schnall’ın yorumu da yer aldı:
“Pek çok kişi sosyal medya fenomenleriyle yoğun ve sağlıksız parasosyal ilişkiler kuruyor.”
Bu ilişkiler neden tehlikeli olabilir?
✔ Tek taraflıdır
Kişi kendini yakın hisseder ama karşı taraf kişinin varlığından bile haberdar değildir.
✔ Bağımlılık yaratabilir
Sürekli içerik tüketmek ve “onunla bağ kuruyorum” hissi kişide bağımlılık oluşturabilir.
✔ Duygusal hayal kırıklığına sebep olabilir
Fenomenin davranışları, yaptığı açıklamalar ya da partneri değiştiğinde hayranları yoğun duygusal çöküş yaşayabiliyor.
✔ Gerçek ilişkilerin yerini almaya başlar
Bazı gençler sosyal ilişkilerini geliştirmek yerine fenomenler veya yapay zekâ ile “güvenli bağlar” kurmayı tercih edebiliyor.
✔ Sağlıksız fan kültürlerine yol açar
Sessiz hayranlıktan agresif takıntıya kadar geniş bir yelpazeye yayılabilir.
Dolayısıyla parasosyal ilişkiler hem toplumsal hem bireysel açıdan önemli bir psikolojik kavram haline geldi.
Cambridge Dictionary’nin 2025’te Dikkat Çeken Diğer Kelimeleri
Cambridge yılın kelimesi seçiminin yanı sıra yıl boyunca en çok aranan ve yükselen diğer kavramları da paylaştı:
SLop
Yapay zekâ tarafından üretilmiş, düşük kaliteli içerik anlamına geliyor.
- Düşük SEO içerikleri
- Kalitesiz yapay zekâ çıktıları
- “Spam”e dönüşmüş metinler
Bu içerik dalgasının internetin genel kalitesini düşürdüğü vurgulanıyor.
Memeify
Bir olayı, fotoğrafı, sözü ya da kişiyi internet memesine dönüştürmek demek.
Z kuşağı tarafından sık kullanılan yeni kelimeler:
- delulu → delusional’dan geliyor. Gerçek dışı bir hayale inanma hâli.
- skibidi → sosyal medyada anlamdan bağımsız, havalı ya da komik bir ifade olarak kullanılıyor.
- tradwife → geleneksel evlilik rolleriyle içerik üreten kadınlar için kullanılan trend kelime.
Bu kelimeler, yeni neslin dijital kültürünün dil üzerindeki etkisini gösteriyor.
İlişkilerin Geleceği: Yapay Zekâ ile Yeni Bir Dönem
Uzmanlara göre 2025 ve sonrasında parasosyal ilişkiler tamamen yeni bir forma bürünecek. Artık sadece ünlülerle değil, kişiselleştirilmiş AI karakterleriyle kurulan ilişkiler daha da artacak.
GPT tabanlı kişisel arkadaşlar, sanal partner uygulamaları, yapay zekâya bağlı karakterler ve tamamen insan benzeri hologramlar, geleceğin ilişkilerine yön verebilir.
Bu nedenle Cambridge’in “parasosyal” kelimesini seçmesi aslında bir uyarı niteliği taşıyor:
➡ Yakınlık hissimiz dijitalleşiyor.
➡ Gerçek duygularımızı sanal varlıklara taşıyoruz.
➡ Tek taraflı ilişkiler çağının içindeyiz.
Sonuç: 2025’in Ruhunu En İyi Anlatan Kelime
Cambridge’in “parasosyal”i yılın kelimesi seçmesi, modern toplumun içine düştüğü dijital yalnızlık, sosyal medya bağlılığı ve yapay zekâ ile kurulan karmaşık bağlar konusunda önemli bir mesaj içeriyor.
Bu kavram:
- sosyal medyanın dönüşümünü,
- fan kültürünün gücünü,
- yapay zekâ ile kurulan duygusal ilişkileri,
- toplumsal yalnızlığı,
- dijital çağın psikolojik risklerini
tek kelimede özetleyen güçlü bir sembol haline geldi.