Yemek & Sağlık
1918 Grip Salgını: Dünya Çapında 21 Milyon Kişinin Ölümüne Sebep Olan Olay
1918 grip salgını, tarihin en ölümcül pandemi felaketlerinden biri olarak hem demografiyi hem siyaseti hem de toplum yapısını derinden etkiledi. Yaklaşık 21 ila 50 milyon insanın hayatını kaybettiği düşünülen bu küresel felaket, günümüzün pandemi tartışmalarında da sık sık referans noktası olarak gösteriliyor.
Her ne kadar “İspanyol Gribi” olarak bilinse de hastalık ne İspanya’da başladı ne de ilk olarak burada yayıldı. Adını tamamen savaş sansürünün yarattığı bir medya yanılgısından aldı. Bugün, 1918 grip salgını dünya tarihini değiştiren olaylar arasında kabul ediliyor.
■ 1918 Grip Salgını Nasıl Başladı?
1918 grip salgını ilk kez 11 Mart 1918’de, ABD’nin Kansas eyaletindeki Camp Funston isimli askerî eğitim kampında tespit edildi. Kamp, I. Dünya Savaşı’na asker hazırlanan büyük bir üs olduğundan virüs kısa sürede askerler üzerinden Avrupa cephelerine taşındı.
İlk günlerde sıradan bir grip gibi görülen hastalık, birkaç ay içinde ölümcül bir mutasyona uğradı. Özellikle genç ve sağlıklı yetişkinlerde ani solunum yetmezliği, iç kanama ve yüksek ateşle seyreden ağır vakalar görülmeye başlandı.
Savaş koşulları, kötü beslenme, kalabalık koğuşlar ve askerî sevkiyat trafiği virüsün dünya çapında hızla yayılmasına zemin hazırladı.
■ “İspanyol Gribi” Adı Nereden Geliyor?
Bu pandeminin İspanya ile ilgisinin olmaması çoğu kişiyi şaşırtıyor. Salgın sırasında Avrupa’daki savaşan devletlerde basına sıkı sansür uygulanıyordu. Halkın moralinin düşmemesi için İngiltere, Fransa, Almanya ve ABD gazetelerinde ölüm haberleri büyük ölçüde gizlendi.
İspanya ise I. Dünya Savaşı’na taraf olmayan bir ülkeydi ve basın özgürdü.
İspanyol gazeteleri salgını açıkça yazmaya başlayınca, dünya kamuoyu hastalığın İspanya’dan yayıldığı izlenimine kapıldı. Başbakan ve Kral XIII. Alfonso’nun bile hastalanması, hastalığın “İspanyol Gribi” olarak anılmasına yol açtı.
Gerçekte salgının kaynağı ABD, Çin veya Fransa’daki büyük kamplardan biri olabilirdi. Fakat sansür nedeniyle gerçek başlangıç noktası hâlâ tartışmalı.
■ 1918 Grip Salgını Dünyayı Nasıl Vurdu?
1918 grip salgını, tarihin gördüğü en büyük yıkımlardan birine yol açtı. Virüsün ölüm oranı diğer grip türlerine göre olağanüstü yüksekti ve özellikle 20–40 yaş arasındaki genç yetişkinleri hedef alıyordu.
👇 Ülkelerin Tahmini Kayıpları
- Hindistan: 17 milyon ölüm (nüfusun %5’i)
- ABD: 500.000 – 675.000 ölüm
- Birleşik Krallık: 250.000 ölüm
- Fransa: 400.000 ölüm
- Fiji Adaları: nüfusun %14’ü sadece iki haftada öldü
- Toplam dünya ölümü: 21 – 50 milyon (bazı tahminlere göre 100 milyona yakın)
Salgın o kadar ölümcüldü ki, bazı bölgelerde cenazeler toplu gömülmek zorunda kaldı, hastaneler çöktü, şehirlerde kamu hizmetleri durma noktasına geldi.
■ Salgının Belirtileri Neden Bu Kadar Ağırdı?
Günümüz grip türlerinde ölüm oranı çok düşükken, 1918’de durum oldukça farklıydı. Bilim insanları bunun üç temel nedenden kaynaklandığını düşünüyor:
1️⃣ Sitokin fırtınası:
Virüs bağışıklık sistemini aşırı uyararak vücudun kendi organlarına saldırmasına yol açıyordu. Özellikle genç yetişkinlerde daha güçlü bağışıklık sistemi olduğundan ölümler bu yaş grubunda yoğunlaştı.
2️⃣ Savaş koşulları:
Yetersiz beslenme, kötü hijyen, kirli ve kalabalık yaşam alanları virüsün daha agresif seyretmesine neden oldu.
3️⃣ Bakteriyel enfeksiyonlar:
O dönemde antibiyotik yoktu. Grip sonrası gelişen zatürre vakaları çok büyük kayıplara yol açtı.
■ 1918 Grip Salgını ve Türkiye
O dönem Osmanlı İmparatorluğu hem savaş hem ekonomik çöküş hem de hijyen eksikliği nedeniyle salgından ciddi şekilde etkilendi.
İstanbul’da binlerce insan hayatını kaybetti. Dönemin gazeteleri, askerî birliklerde büyük kayıplar yaşandığını yazıyordu.
Mustafa Kemal Atatürk de 1918’de İstanbul’da bulunduğu dönemde hastalığa yakalanmış ancak Beşiktaş’taki evinde istirahat ederek iyileşmişti.
Nâzım Hikmet, “İspanyol Nezlesi”ni şu dizelerle ölümsüzleştirdi:
“Biz ki İstanbul şehriyiz, seferberliği görmüşüz…
Kafkas, Galiçya, Çanakkale, Filistin,
Vagon ticareti, tifüs ve İspanyol nezlesi…
Bir de uzun konçlu Alman çizmesi
914’ten 918’e kadar yedi bitirdi bizi.”
■ Salgının Toplumsal ve Ekonomik Etkileri
1918 grip salgını sadece insanları öldürmekle kalmadı; ülkelerin kaderini değiştiren sonuçlar oluşturdu.
🔹 Ekonomik çöküş
Tarım iş gücü azaldı, fabrikalar durdu, dünya ticareti yavaşladı.
🔹 Savaşın gidişatı değişti
ABD ve Avrupa ordularında yüzbinlerce asker hasta oldu. Bazı tarihçiler, İspanyol Gribi’nin I. Dünya Savaşı’nın bitişini hızlandırdığını düşünüyor.
🔹 Bilimsel devrimin başlangıcı
Modern epidemiyoloji, viroloji ve halk sağlığı uygulamaları bu salgın sayesinde hızla gelişti.
Aşı çalışmalarının temelleri de 1918 sonrası atıldı.
■ 1918 Grip Salgını Neden Hâlâ Önemli?
1918 grip salgını, koronavirüs pandemisi döneminde yeniden gündeme geldi. Uzmanlar, 1918’den alınan derslerin bugün hâlâ geçerli olduğunu vurguluyor:
- Virüslerin hızlı mutasyon geçirebilmesi
- Uluslararası seyahatin salgın yayılımını artırması
- Bilginin sansürlenmesinin felaket boyutlarını büyütmesi
- Bilimsel işbirliğinin insanlığı kurtarmadaki önemi
Dünya Sağlık Örgütü, gelecekte benzer bir pandeminin yaşanma ihtimalinin hâlâ yüksek olduğunu söylüyor.
1876’da Kentucky’e Yağmur Gibi Yağan Gizemli Çiğ Et Parçaları: Bilim Dünyasını Hâlâ Şaşırtan Olay
■ 1918 Grip Salgını Geride Ne Bıraktı?
1918 grip salgını insanlığın ne kadar kırılgan olduğunu gösteren en dramatik olaylardan biriydi.
Bir yıl içinde dünya nüfusunun yaklaşık %3’ü hayatını kaybetti. Hastalık hiçbir ayrım yapmadı; sıradan vatandaşlardan krallara, askerlerden sanatçılara kadar milyonlarca insanı vurdu.
Hastalığa yakalanan ünlü isimler arasında şunlar vardı:
- Max Weber
- Sophie Freud (Sigmund Freud’un gelini)
- Kral XIII. Alfonso
- Atatürk
Salgının ardından dünya, modern tıbbın ne kadar hayati olduğunu daha iyi kavradı ve pandemilere karşı küresel işbirliğinin temelleri atıldı.